آیا لیزر درمانی در دوران بارداری و شیردهی ایمن است؟

همه چیز درباره لیزر و بارداری

لیزر چیست و چگونه در زیبایی و درمان کاربرد دارد؟

پیش از ورود به بحث اصلی، بهتر است درک پایه‌ای از نحوه عملکرد لیزر داشته باشیم. لیزر (LASER) مخفف عبارت “Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation” به معنای “تقویت نور توسط گسیل القایی تابش” است. لیزر، پرتوی نوری بسیار متمرکز، تک‌رنگ (Monochromatic) و همدوس (Coherent) است که انرژی بالایی را حمل می‌کند.

در کاربردهای پزشکی و زیبایی، انواع مختلفی از لیزرها با طول موج‌ها و شدت‌های متفاوت وجود دارند که هر کدام برای هدف قرار دادن یک “کروموفور” (Chromophore) خاص در پوست طراحی شده‌اند. کروموفورها مولکول‌هایی هستند که نور را در طول موج‌های مشخصی جذب می‌کنند. مهم‌ترین کروموفورهای پوست عبارتند از:

1. ملانین: رنگدانه‌ای که مسئول رنگ پوست و مو است. لیزرهای رفع موهای زائد (مانند الکساندرایت، دایود، Nd:YAG) و لیزرهای درمان لک‌های پوستی، ملانین را هدف قرار می‌دهند.
2. هموگلوبین: پروتئین موجود در گلبول‌های قرمز خون. لیزرهای درمان ضایعات عروقی (مانند ماه گرفتگی، تلانژکتازی یا رگ‌های عنکبوتی) هموگلوبین را هدف می‌گیرند.
3. آب: جزء اصلی تشکیل‌دهنده سلول‌های پوست. لیزرهای جوانسازی و لایه‌بردار (مانند CO2 فرکشنال و Erbium:YAG) با هدف قرار دادن آب در سلول‌ها، باعث تبخیر کنترل‌شده لایه‌های سطحی پوست و تحریک کلاژن‌سازی می‌شوند.
4. رنگدانه‌های جوهر تاتو: لیزرهای حذف تاتو (مانند Q-switched Nd:YAG و پیکوسکند) با پالس‌های بسیار کوتاه، ذرات جوهر را خرد می‌کنند تا توسط سیستم ایمنی بدن دفع شوند.

انرژی نوری لیزر پس از جذب توسط کروموفور هدف، به انرژی گرمایی تبدیل می‌شود. این گرما به‌طور انتخابی ساختار هدف (مانند فولیکول مو، رگ خونی، رنگدانه یا سلول‌های پیر) را تخریب می‌کند، در حالی که به بافت‌های اطراف آسیب حداقلی وارد می‌نماید (اصل فتوترمولیز انتخابی).

تغییرات فیزیولوژیک بدن در دوران بارداری و تأثیر آن بر پوست

دوران بارداری با تغییرات هورمونی، متابولیک، ایمونولوژیک و عروقی گسترده‌ای همراه است که بسیاری از آن‌ها به‌طور مستقیم بر پوست تأثیر می‌گذارند:

1. تغییرات هورمونی:

   افزایش سطح استروژن، پروژسترون و هورمون محرک ملانوسیت (MSH) می‌تواند منجر به موارد زیر شود:

   • هایپرپیگمانتاسیون (افزایش رنگدانه): شایع‌ترین تغییر پوستی در بارداری است که می‌تواند به‌صورت ملاسما (لک بارداری یا Chloasma) روی صورت، تیره‌شدن خط میانی شکم (Linea Nigra)، تیره‌شدن نوک سینه‌ها و نواحی تناسلی، و تیره‌تر شدن خال‌ها یا کک‌ومک‌های موجود ظاهر شود.
   • تغییرات مو: بسیاری از زنان در بارداری افزایش رشد موهای بدن (هیرسوتیسم خفیف) و ضخیم‌تر شدن موهای سر را تجربه می‌کنند که ناشی از طولانی‌تر شدن فاز رشد مو (آناژن) است. پس از زایمان، با افت ناگهانی هورمون‌ها، ریزش موی قابل توجهی (تلوژن افلوویوم) رخ می‌دهد.
   • افزایش حساسیت پوست: پوست ممکن است به محصولات یا عوامل خارجی حساس‌تر شود.

2. تغییرات عروقی:

   افزایش حجم خون، گشاد شدن عروق و فشار رحم در حال رشد بر وریدها می‌تواند باعث موارد زیر گردد:

   • آنژیوم عنکبوتی (Spider Angiomas): ضایعات عروقی کوچک و قرمز رنگ شبیه عنکبوت روی صورت، گردن و بازوها.
   • اریتم کف دست (Palmar Erythema): قرمزی کف دست‌ها.
   • وریدهای واریسی: به‌ویژه در پاها و ناحیه تناسلی.
   • افزایش خون‌رسانی پوست: که می‌تواند باعث برافروختگی یا گرم‌تر به نظر رسیدن پوست شود.

3. تغییرات سیستم ایمنی:

   سیستم ایمنی بدن در بارداری دستخوش تغییراتی می‌شود تا جنین به‌عنوان یک جسم خارجی پس زده نشود. این تغییرات ممکن است بر روند بهبود زخم و واکنش پوست به درمان‌ها تأثیر بگذارد.

4. افزایش حساسیت به نور (Photosensitivity):

   برخی زنان در بارداری نسبت به نور خورشید حساس‌تر می‌شوند که خطر آفتاب‌سوختگی و تشدید هایپرپیگمانتاسیون را افزایش می‌دهد.

این تغییرات فیزیولوژیک، زمینه را برای افزایش خطرات و عوارض احتمالی لیزر درمانی در دوران بارداری فراهم می‌کنند.

ایمنی لیزر درمانی در دوران بارداری: نگرانی‌ها و شواهد

مهم‌ترین نکته در مورد استفاده از لیزر در بارداری، فقدان مطالعات بالینی کنترل‌شده و گسترده بر روی انسان است. به دلایل اخلاقی واضح، انجام تحقیقاتی که جنین را در معرض هرگونه عامل بالقوه خطرناک قرار دهد، امکان‌پذیر نیست. بنابراین، بیشتر توصیه‌ها بر اساس دانش ما از فیزیک لیزر، فیزیولوژی بارداری، گزارش‌های موردی (Case Reports) و مطالعات حیوانی (که همیشه قابل تعمیم به انسان نیستند) استوار است.

نگرانی‌های اصلی در مورد لیزر درمانی در دوران بارداری عبارتند از:

1. جذب سیستمیک انرژی یا مواد جانبی:

   آیا انرژی لیزر یا مواد حاصل از تخریب بافت (مانند ذرات جوهر تاتو) می‌تواند وارد جریان خون مادر شده و از جفت عبور کرده و به جنین برسد؟

   • انرژی لیزر: عمق نفوذ اکثر لیزرهای مورد استفاده در زیبایی‌شناسی (مانند لیزرهای رفع موهای زائد) نسبتاً کم است و عمدتاً در لایه‌های سطحی پوست (درم و اپیدرم) جذب می‌شود. انرژی نوری مستقیماً به رحم یا جنین نمی‌رسد.
   • محصولات جانبی: در مورد حذف تاتو، نگرانی بیشتری وجود دارد که ذرات خرد شده جوهر توسط سیستم لنفاوی و گردش خون جذب شده و به‌طور بالقوه به جنین برسند. اثرات این ذرات بر جنین ناشناخته است.
   • دود لیزر (Laser Plume): در برخی روش‌ها مانند لایه‌برداری با لیزر CO2، دودی حاوی ذرات بافتی، ویروس‌ها و مواد شیمیایی تولید می‌شود. استنشاق این دود می‌تواند برای اپراتور و بیمار مضر باشد، هرچند تأثیر مستقیم آن بر جنین از طریق استنشاق مادر نامشخص است، اما احتیاط حکم می‌کند از آن اجتناب شود.

2. افزایش دمای بدن (هایپرترمی):

   آیا گرمای ناشی از لیزر می‌تواند دمای کلی بدن مادر را به حدی افزایش دهد که برای جنین خطرناک باشد؟ هایپرترمی (افزایش دمای مرکزی بدن به بیش از 38.9 درجه سانتی‌گراد) در سه ماهه اول بارداری با افزایش خطر نقایص لوله عصبی جنین مرتبط است.

   • لیزرهای زیبایی: گرمای تولید شده توسط اکثر لیزرهای زیبایی موضعی است و بعید است که باعث افزایش قابل توجه دمای مرکزی بدن مادر شود، به‌خصوص اگر در نواحی کوچک انجام گیرد. با این حال، انجام لیزر در نواحی وسیع بدن به‌طور تئوری می‌تواند این خطر را اندکی افزایش دهد.

3. درد و استرس:

   درد ناشی از لیزر می‌تواند باعث استرس فیزیولوژیک در مادر شود. استرس شدید و ترشح هورمون‌های استرس (مانند کورتیزول) به‌طور بالقوه می‌تواند اثرات نامطلوبی بر بارداری داشته باشد، اگرچه میزان درد لیزرهای زیبایی معمولاً در حدی نیست که چنین خطری ایجاد کند.

4. عوارض پوستی افزایش‌یافته:

   به دلیل تغییرات هورمونی و عروقی ذکر شده:

   • هایپرپیگمانتاسیون پس از التهاب (PIH): خطر تیره‌تر شدن پوست در محل لیزر، به‌ویژه در افراد با پوست تیره‌تر و در صورت وجود ملاسما، بسیار بیشتر است.
   • هایپوپیگمانتاسیون (کمرنگ شدن پوست): نیز ممکن است رخ دهد.
   • تاول، سوختگی، اسکار: به دلیل افزایش حساسیت پوست و تغییرات عروقی، خطر این عوارض ممکن است افزایش یابد.
   • نتایج غیرقابل پیش‌بینی: تغییرات هورمونی می‌تواند بر پاسخ پوست به لیزر تأثیر گذاشته و دستیابی به نتایج مطلوب را دشوارتر کند. به‌عنوان مثال، افزایش رشد مو در بارداری ممکن است نتایج لیزر رفع موهای زائد را موقتی یا بی‌اثر کند.

5. استفاده از کرم‌های بی‌حسی موضعی:

   بسیاری از روش‌های لیزر با استفاده از کرم‌های بی‌حسی مانند لیدوکائین یا پریلوکائین (مثل EMLA) انجام می‌شوند. این مواد می‌توانند از طریق پوست جذب جریان خون شوند. اگرچه جذب در مقادیر کم معمولاً بی‌خطر تلقی می‌شود، اما استفاده از آن‌ها در سطوح وسیع یا روی پوست آسیب‌دیده می‌تواند منجر به جذب سیستمیک قابل توجه و عوارض جانبی برای مادر و به‌طور بالقوه برای جنین شود (مانند متهموگلوبینمی در موارد نادر). سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) لیدوکائین را در رده B بارداری قرار داده است (مطالعات حیوانی خطری نشان نداده‌اند، اما مطالعات کافی در انسان وجود ندارد)، اما احتیاط در مصرف آن، به‌ویژه در سه ماهه اول، توصیه می‌شود.

توصیه کلی برای لیزر در دوران بارداری:

با توجه به فقدان داده‌های قطعی ایمنی و وجود خطرات بالقوه، اجماع عمومی متخصصین پوست و زنان بر عدم انجام لیزر درمانی‌های زیبایی (Elective/Cosmetic) در دوران بارداری است. اولویت اصلی در این دوران، سلامت مادر و جنین است و بهتر است از هرگونه روش غیرضروری که حتی ریسک تئوریک پایینی دارد، اجتناب شود.

استثناها: 

در موارد بسیار نادری که لیزر درمانی برای یک وضعیت پزشکی ضروری (نه زیبایی) لازم باشد (مانند درمان برخی ضایعات پیش‌سرطانی یا شرایط تهدیدکننده بینایی)، تصمیم‌گیری باید به‌صورت فردی و با مشورت دقیق بین متخصص پوست، متخصص زنان و بیمار، با در نظر گرفتن کامل خطرات و منافع، انجام شود. در چنین مواردی، باید حداقل اقدامات لازم با کمترین تنظیمات مؤثر و با حداکثر احتیاط صورت گیرد.

لیزر درمانی در دوران شیردهی: ملاحظات متفاوت

وضعیت در دوران شیردهی تا حدودی متفاوت از بارداری است، زیرا جنین دیگر به‌طور مستقیم در معرض عوامل محیطی مادر قرار ندارد. به‌طور کلی، انجام لیزر درمانی در دوران شیردهی ایمن‌تر از دوران بارداری تلقی می‌شود، اما همچنان نیازمند رعایت احتیاط است.

نگرانی‌های اصلی در دوران شیردهی عبارتند از:

1. کرم‌های بی‌حسی موضعی:

   این مهم‌ترین نگرانی است. لیدوکائین و پریلوکائین می‌توانند به مقدار کم وارد شیر مادر شوند. اگرچه این مقدار معمولاً آنقدر ناچیز است که برای نوزاد سالم و رسیده (Full-term) بی‌خطر در نظر گرفته می‌شود، اما آکادمی اطفال آمریکا (AAP) لیدوکائین را سازگار با شیردهی می‌داند. با این حال، توصیه می‌شود:

   • از کرم بی‌حسی در حداقل سطح ممکن و برای کوتاه‌ترین زمان لازم استفاده شود.
   • از استعمال آن در نزدیکی نوک سینه یا روی پستان‌ها خودداری گردد.
   • در صورت نیاز به استفاده در سطح وسیع، می‌توان به‌عنوان احتیاط، شیر را قبل از процедура دوشیده و ذخیره کرد و شیردهی را چند ساعت پس از процедура (پس از پاک کردن کامل کرم) از سر گرفت (زمان دقیق بستگی به نوع و مقدار بی‌حسی دارد و باید با پزشک مشورت شود).

2. جذب سیستمیک مواد (مانند جوهر تاتو):

   نگرانی در مورد جذب ذرات جوهر تاتو پس از لیزر و ورود آن‌ها به شیر مادر همچنان پابرجاست، هرچند مدرک مستقیمی دال بر خطرناک بودن آن وجود ندارد. با این حال، به دلیل ناشناخته بودن اثرات بلندمدت، بسیاری از متخصصان توصیه می‌کنند حذف تاتو تا پایان دوران شیردهی به تعویق بیفتد.

3. انتقال انرژی لیزر از طریق شیر:

   انرژی نوری لیزر وارد شیر مادر نمی‌شود. گرمای ایجاد شده نیز موضعی است و تأثیری بر کیفیت یا کمیت شیر ندارد.

4. تأثیرات هورمونی:

   اگرچه سطح هورمون‌ها پس از زایمان کاهش می‌یابد، اما ممکن است بدن هنوز به‌طور کامل به وضعیت قبل از بارداری بازنگشته باشد. پوست همچنان می‌تواند حساس‌تر بوده و مستعد هایپرپیگمانتاسیون باشد، هرچند این خطر کمتر از دوران بارداری است. نتایج لیزر رفع موهای زائد ممکن است تحت تأثیر تغییرات هورمونی پس از زایمان (ریزش مو یا رشد مجدد) قرار گیرد.

5. داروهای پس از درمان:

   اگر پس از لیزر نیاز به مصرف داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها (برای پیشگیری یا درمان عفونت) یا مسکن‌ها باشد، باید اطمینان حاصل کرد که این داروها با شیردهی سازگار هستند.

توصیه برای لیزر در دوران شیردهی:

بسیاری از لیزرهای زیبایی، به‌ویژه لیزر رفع موهای زائد در نواحی غیر از پستان، با رعایت احتیاطات لازم (به‌خصوص در مورد کرم بی‌حسی) می‌توانند در دوران شیردهی انجام شوند. با این حال، مشورت با پزشک متخصص پوست و اطلاع‌رسانی به او در مورد شیردهی، ضروری است.

پس از زایمان و در دوران شیردهی، بسیاری از مادران تمایل دارند به وضعیت پوست و موی خود رسیدگی کنند. در این دوران، انتخاب یک مرکز مجهز و معتبر اهمیت دوچندان پیدا می‌کند. مرکز لیزر و زیبایی آریان پیشرفته‌ترین لیزر شهرک غرب با بهره‌گیری از جدیدترین تکنولوژی‌ها و کادر مجرب، آماده ارائه مشاوره‌های تخصصی و خدمات ایمن به مادران عزیز در دوران شیردهی است، با اولویت قرار دادن سلامت مادر و نوزاد و رعایت دقیق پروتکل‌های ایمنی.

بررسی انواع رایج لیزر در دوران بارداری و شیردهی:

• لیزر رفع موهای زائد:

  • بارداری: توصیه اکید به تعویق انداختن. خطرات شامل PIH، درد، و نتایج غیرقابل پیش‌بینی به دلیل تغییرات هورمونی.
  • شیردهی: عموماً ایمن تلقی می‌شود، به‌شرطی که روی پستان‌ها انجام نشود و احتیاطات لازم در مورد کرم بی‌حسی رعایت گردد. نتایج ممکن است تحت تأثیر هورمون‌ها باشد.

• لیزر جوانسازی پوست (لایه‌بردار و غیر لایه‌بردار):

  • بارداری: منع مصرف دارد. خطر بالای PIH، بهبود نامناسب زخم، و ریسک احتمالی ناشی از دود لیزر (در انواع لایه‌بردار).
  • شیردهی: به دلیل ادامه حساسیت پوستی و خطر PIH، معمولاً توصیه می‌شود تا پایان شیردهی یا حداقل چند ماه پس از زایمان و تثبیت وضعیت هورمونی به تعویق بیفتد. مشورت با متخصص ضروری است.

• لیزر حذف تاتو:

  • بارداری: منع مصرف دارد. نگرانی اصلی، جذب سیستمیک ذرات جوهر و اثرات ناشناخته آن بر جنین است.
  • شیردهی: به دلیل نگرانی مشابه در مورد ورود ذرات جوهر به شیر مادر، اکثر متخصصان توصیه به تعویق آن می‌کنند.

• لیزر درمان ضایعات عروقی (مانند رگ‌های عنکبوتی):

  • بارداری: بسیاری از این ضایعات (مانند آنژیوم عنکبوتی) پس از زایمان خودبه‌خود برطرف می‌شوند. درمان معمولاً به بعد از زایمان موکول می‌گردد، مگر در موارد پزشکی خاص.
  • شیردهی: انجام آن معمولاً ایمن است، با رعایت احتیاطات مربوط به بی‌حسی.

• لیزر درمان ملاسما (لک بارداری):

  • بارداری: منع مصرف دارد. لیزر می‌تواند ملاسما را در بارداری تشدید کند و خطر PIH بسیار بالاست.
  • شیردهی: ملاسما ممکن است پس از زایمان و با تثبیت هورمون‌ها بهبود یابد. درمان‌های موضعی (سازگار با شیردهی) و ضدآفتاب خط اول درمان هستند. لیزر درمانی برای ملاسما در دوران شیردهی باید با احتیاط فراوان و توسط متخصص باتجربه انجام شود، زیرا همچنان خطر تشدید لک وجود دارد.

نکات احتیاطی کلیدی:

• همیشه پزشک خود را مطلع کنید: قبل از هرگونه اقدام به لیزر درمانی، پزشک متخصص پوست را از بارداری، قصد بارداری یا شیردهی خود مطلع سازید.
• مشورت با متخصص زنان: در صورت وجود هرگونه شک یا نیاز به درمان ضروری در بارداری، با متخصص زنان و زایمان خود مشورت کنید.
• اولویت با تعویق: بهترین و ایمن‌ترین راه، به تعویق انداختن تمام درمان‌های لیزر زیبایی تا پس از پایان بارداری و دوران شیردهی است.
• محافظت از آفتاب: استفاده منظم و صحیح از کرم ضدآفتاب با SPF بالا (حداقل 30) و طیف وسیع (Broad-spectrum) در دوران بارداری و شیردهی برای پیشگیری و کنترل مشکلات رنگدانه‌ای (مانند ملاسما و PIH) بسیار حیاتی است، چه لیزر انجام دهید چه ندهید.
• جایگزین‌های ایمن: در دوران بارداری، بر روی روش‌های مراقبت از پوست ایمن تمرکز کنید. برای رفع موهای زائد می‌توانید از روش‌های موقتی مانند اصلاح (Shaving) یا اپیلاسیون (با احتیاط به دلیل حساسیت پوست) استفاده کنید. برای مشکلات پوستی با متخصص پوست در مورد درمان‌های موضعی ایمن در بارداری مشورت نمایید.

سخن پایانی

دوران بارداری و شیردهی زمان‌های ویژه‌ای در زندگی یک زن هستند که نیازمند توجه و مراقبت مضاعف می‌باشند. اگرچه لیزر درمانی یک ابزار قدرتمند و مؤثر در حوزه زیبایی و درمان است، اما ایمنی آن در دوران بارداری به دلیل فقدان مطالعات کافی و وجود خطرات بالقوه، مورد تردید جدی قرار دارد. توصیه استاندارد و مورد تأیید اکثر متخصصان، اجتناب کامل از لیزر درمانی‌های غیرضروری و زیبایی در طول دوران بارداری است.

در دوران شیردهی، محدودیت‌ها کمتر است و بسیاری از درمان‌ها، به‌ویژه لیزر رفع موهای زائد، با رعایت احتیاطات لازم (خصوصاً در مورد کرم‌های بی‌حسی و عدم انجام روی پستان) قابل انجام هستند. با این حال، درمان‌هایی مانند حذف تاتو و لیزرهای لایه‌بردار معمولاً به بعد از این دوران موکول می‌شوند.
در نهایت، تصمیم‌گیری درباره انجام لیزر در دوران بارداری یا شیردهی باید با آگاهی کامل و مشورت با پزشکان متخصص (پوست و زنان) صورت گیرد. اولویت همواره سلامت مادر و کودک است.

برای کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره رایگان می‌توانید با شماره 09123373578 تماس بگیرید.